Zgoda pacjenta na zabieg medyczny jest ściśle związana z przeniesieniem odpowiedzialności z lekarza na pacjenta bądź odwrotnie – w przypadku jej braku.
Silne prawo do ochrony wolności sprawia, że decydowanie przez pacjenta o leczeniu stanowi elementarne prawo jednostki. Wykonanie zbiegu bez zgody nawet wtedy gdy był on uzasadniony i konieczny, sprawia że lekarz ponosi odpowiedzialność, z uwagi na naruszenie autonomii pacjenta.
Odpowiedzialność lekarza jest wielopłaszczyznowa:
- karna
- cywilna
- zawodowa.
Podstawowe zasady legalności zabiegów medycznych stanowią:
- art. 47 Konstytucji RP: „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.”, oraz
- art. 41 pkt.1 Konstytucji RP: „Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.”
- art. 13 – 17 Kodeksu Etyki Lekarza
- art/ 5 – 10 Konwencji o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że obecnie istnieje wiele unormowań prawnych kształtujących zasady poszanowania praw pacjenta.
W prawie cywilnym przyjmuje się że brak zgody pacjenta skutkuje bezprawnością zabiegu, a zatem wystąpienie możliwości odszkodowawczych po stronie pacjenta. Wobec czego nawet w przypadku wykonania przez lekarza czynności prawidłowo lecz bez zgody należy uznać, że lekarz ponosi odpowiedzialność za pogwałcenie autonomii pacjenta. W tym miejscu koniecznym jest aby wskazać, że pacjentowi przysługuje poza możliwością dochodzenia odszkodowania również prawo do zadośćuczynienia.
Oczywiście obok odpowiedzialność cywilne lekarza można również pociągnąć do odpowiedzialności karnej. O tej odpowiedzialności decyduje rozdział zawierający przestępstwa przeciwko wolności, art. 192. czyn ten jest zagrożony 3 karami:
- grzywną – max. 1 080 000,00 zł
- karą ograniczenia wolności – od 1 miesiąca do 12 miesięcy
- karą pozbawienia wolności – od 1 miesiąca do 2 lat.
Celem wyczerpującego przedstawienia tematu należy dodać, że naruszenie autonomii pacjenta stanowi również przewinienie zawodowe, o którym stanowi art. 53 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 roku o izbach lekarskich.
